Bütün dünyada qidaya çıxış çətinləşir. Ərzaq əldə etmək çətinliyi təbii ki, insanları başqa seçimlərə malik olmağa məcbur edir. Bəzi dietoloqlar artıq ucuz protein qidaları haqqında şərhlər verirlər.
Foodinfo.az xəbər verir ki, orta hesabla bir insanın gündə 50 qram proteinə ehtiyacı var. Lakin Şimali Amerika və Avropa kimi zəngin bölgələrdə insanlar adətən bu məbləğin iki qatını istehlak edirlər. Ümumiyyətlə, sərvət artdıqca ətə tələbat da artır. Bu tendensiya xüsusilə Çində özünü göstərir. İş o yerə çatıb ki, 1960-cı ildən bu ölkədə istehlak edilən ətin miqdarı 15 dəfə artıb. Bu qədər ət yemək heyvanlara, insanlara və planetə böyük yük qoyur.
Planet və insanlar üçün sağlam qidalanma qırmızı ət istehsalının 75 faiz əhəmiyyətli dərəcədə azaldılmasını tələb edir. Eyni zamanda tərəvəz, meyvə, paxlalılar və qoz-fındıq istehsalının ən azı 2 dəfə artacağı gözlənilir.
Başqa bir araşdırmaya görə, 2050-ci ilə qədər qlobal ət istehlakının 20 faizini mikrob protein alternativləri ilə əvəz etmək illik meşələrin qırılma sürətini 50 faiz azalda bilər. Heyvan zülallarına alternativ tapmaq o qədər də çətin deyil. Noxud, lobya, taxıl və qoz-fındıq kimi bitkilər daha ucuzdur və əldə etmək daha asandır.
Bundan əlavə, tofu (soya südündən hazırlanmış), seitan (buğda özü və su ilə hazırlanmış) və tempeh (mayalanmış soya) kimi ənənəvi bitki əsaslı məhsullar ət qədər dadlıdır. Son illərdə bu bazar həşəratlardan mikroblara qədər bir çox alternativləri əhatə etmək üçün genişlənir.
Bu zülallar qida istehsalını daha ekoloji cəhətdən təmiz və səmərəli edir. Tədqiqatçılar və istehsalçılar həm qiymət, həm də dad baxımından üstünlük əldə etmək üçün şiddətli rəqabət aparırlar.
Artıq ət kəsim məntəqələrindən yox, laboratoriyalardan gələcək. İlk iki mədəni ət məhsullarına iyun ayında ABŞ-da yaşıl işıq yandırılıb. Laboratoriya ətinin enerji tələbatı çox yüksək olsa da, torpaq və suya tələbat olduqca aşağıdır. Laboratoriya şəraitində istehsal olunan ətlərdə antibiotik istifadəsi çox az olduğundan antibiotiklərə qarşı müqavimət problemi də aradan qaldırıla bilər.
Soya ət əvəzedicilərində qabaqcıldır. Lakin noxud zülallarının populyarlığı da sürətlə artır. Bunun səbəblərindən biri noxudda allergenlərin olmamasıdır.
Rekombinant texnologiya orqanizmdən çıxarılan genin uyğun bir anaya daxil edilərək hər hansı bir yolla yayılması məqsədi daşıyır. Genetik cəhətdən dəyişdirilmiş (GM) bakteriyalar və mayalar müxtəlif faydalı zülalların yaradılmasında mühüm mənbədir. Bu proses "dəqiq fermentasiya" adlanır. Məsələn, ənənəvi pendir istehsalında heyvanın rumenindən alınan və rennin kimi tanınan ferment qarışığı GM mikroblarından əldə edilən kimozinlə əvəz olunur. Rennini əvəz edən fermentlərin istifadəsi səlahiyyətli qurumların təsdiqinə tabedir.
Fusarium venenatum göbələyindən istifadə edərək fermentasiya nəticəsində əldə edilən və ət əvəzedicisi və ya ətə ləzzət vermək üçün istifadə edilən qidalara mikoproteinlər deyilir. Mikoproteinlər digər göbələklərdən də hazırlanmışdır. Məsələn, ABŞ-da hazırda ona yaxın şirkət müxtəlif mikoproteinlər üzərində işləyir. Mikoproteinlərin köməyi ilə yalnız qırmızı ət deyil, göbələk əsaslı balıq da hazırlana bilər. Şirkətlərin məqsədi ən aşağı qiymətə mikoprotein istehsal etməkdir.
Bəzi mədəniyyətlərdə qaba dəniz yosunu yüksək proteinli qida tərkib hissəsi hesab olunur. Bir çox ölkədə dənizlərdə qaba görünüşlü qəhvəyi yosun növləri yetişdirilərək karbonun havadan ayrılması üçün səylər göstərilir. Bu şəkildə zülal heyvanlara və insanlara təmin edilir. Son araşdırmalar göstərib ki, qırmızı dəniz yosunlarından hazırlanan heyvan qidası əlavələri mal-qarada metan qazını 80 faiz azaldır. Spirulina kimi mikro yosunlar da mətbəxlərdə protein unu kimi istifadə olunur. Alimlər süni intellektdən istifadə edərək ən məhsuldar mikroyosun növünü tapmağa çalışırlar. Yosunların yaşıl rəngini və balıq dadını aradan qaldırmaq üçün də araşdırmalar davam edir.
Bəzi bakteriyalar hidrogenlə qidalandıqda təbii olaraq havadakı karbon qazından zülal istehsal edə bilər.
Böcəklər dünyanın bir çox mədəniyyətinin menyusuna daxildir. Adətən bütöv və qızardılmış şəkildə yeyilir. Son illərdə bəzi şirkətlər heyvan yemi kimi istifadə etmək üçün həşərat fermalarında həşərat yetişdirməyə başlayıblar. Əsasən ağcaqanad, çəyirtkə, un qurdu və qara-əsgər-milçək sürfələri yetişdirilir. Uzun illərdir ki, AB ölkələrində həşərat əsaslı burgerlər satılır. Beynəlxalq ərzaq bazarlarında cicadas və ya çəyirtkələrdən hazırlanan unlar da mövcuddur.
